Sinh thời, Bác Hồ viết nhiều bài thơ về mùa Xuân, nhất là thơ chúc mừng năm mới đồng bào, chiến sĩ và kiều bào ta ở nước ngoài, nhưng có lẽ khá độc đáo là vào mùa Xuân 1968, ngoài thơ chúc Tết của Bác được loan truyền trong cả nước:
Xuân này hơn hẳn mấy Xuân qua,
Thắng trận tin vui khắp nước nhà.
Nam Bắc thi đua đánh giặc Mỹ,
Tiến lên!
Toàn thắng ắt về ta.
là một số bài thơ như Nhị vật, Vô đề, Mậu Thân Xuân tiết để lại trong lòng người sự bồi hồi, xúc động, hết sức con người. Ở đây, chúng tôi xin giới thiệu ba bài thơ Bác Hồ làm bằng chữ Hán, để mùa Xuân thêm nhớ về Người.
Tháng 2 năm 1968, Người làm bài thơ nhan đề Nhị vật, để “tự trào” về việc mình bỏ thuốc và không uống rượu.
NHỊ VẬT
(Nguyên chú: Đại phu đồng chí môn khuyến dụ “nhị vật”: vật hấp yên, vật ngật tửu. Tự kỷ đề thi vị chứng)
Vô yên, vô tửu quá tân xuân,
Dị sử thi nhân hóa tục nhân.
Mộng lý hấp yên, ngật mỹ tửu,
Tỉnh lai cánh phấn chấn tinh thần.
Dịch nghĩa:
HAI CHỚ
(Lời dẫn: Các đồng chí bác sĩ khuyên “hai chớ”: chớ hút thuốc lá, chớ uống rượu. Tự mình đề thơ làm chứng)
Đón mừng xuân mới mà không có thuốc lá, không có rượu,
Rất dễ khiến cho nhà thơ hóa ra người phàm tục.
Trong giấc mộng thấy mình được hút thuốc lá và uống rượu ngon,
Lúc tỉnh ra thấy tinh thần thêm phấn chấn.
Dịch thơ:
HAI CHỚ
Thuốc không, rượu chẳng có mừng xuân,
Dễ khiến thi nhân hóa tục nhân.
Trong mộng thuốc thơm và rượu ngọt,
Tỉnh ra thêm phấn chấn tinh thần.
Một tháng sau, tức là tháng 3 năm 1968, Người lại làm tiếp bài thơ Vô đề, cũng nói về việc bỏ rượu, không hút thuốc, song khẳng định không ốm đau mới là điều đáng quý và miền Nam thắng lớn thì cả bốn mùa đều là Xuân.
VÔ ĐỀ
Tam niên bất ngật tửu xuy yên,
Nhân sinh vô bệnh thị chân tiên.
Hỷ kiến Nam phương liên đại thắng,
Nhất niên tư quý đổ Xuân thiên.
Dịch nghĩa:
KHÔNG ĐỀ
Đã ba năm rồi không uống rượu, không hút thuốc lá,
Ở đời không ốm đau chính là tiên thật sự.
Mừng thấy miền Nam thắng lớn liên tiếp,
Một năm cả bốn mùa đều là Xuân.
Dịch thơ:
KHÔNG ĐỀ
Thuốc kiêng, rượu cũ đã ba năm,
Không bệnh là tiên sướng tuyệt trần.
Mừng thấy miền Nam luôn thắng lớn,
Một năm là cả bốn mùa Xuân.
Và điều cũng rất thú vị, là cũng đúng một tháng sau, tháng 4 năm 1968, Bác Hồ làm bài thơ Mậu Thân Xuân tiết với cảnh sắc rộn rã, thư thái, yêu đời.
MẬU THÂN XUÂN TIẾT
Tứ nguyệt bách hoa khai mãn viên,
Hồng hồng tử tử hỗ tranh nghiên.
Bạch điểu tróc ngư hồ lý khứ,
Hoàng oanh phi thượng thiên.
Thiên thượng nhàn vân lai hựu khứ,
Mang bả Nam phương tiệp báo truyền.
Dịch nghĩa:
TẾT MẬU THÂN
Tiết tháng tư trăm loài hoa nở đầy vườn,
Đỏ đỏ, tía tía, hoa đua nhau phô vẻ tươi.
Có con chim trắng sà xuống hồ để bắt cá,
Chim Hoàng oanh thì lại bay thẳng lên trời.
Trên trời, những áng mây thong thả bay đến rồi bay đi,
Lòng rộn lên tin thắng trận ở miền Nam báo về.
Dịch thơ:
TẾT MẬU THÂN
Tháng tư hoa nở một vườn đầy,
Tía tía hồng hồng đua sắc tươi.
Chim trắng xuống hồ tìm bắt cá,
Hoàng oanh vút tận trời.
Trên trời mây đến rồi đi,
Miền Nam thắng trận báo về tin vui.
Thật thú vị ngày Xuân đọc ba bài thơ độc đáo của Bác, để hiểu Bác hơn. Để cho bạn đọc thụ hưởng theo dòng cảm nhận của mình, nên chúng tôi xin không bình ba bài thơ nói trên.
Nguyễn Xuân Phước