Khi người ta đọc thơ thì ít nhiều cũng phải doãi cái cảm xúc vào thơ, và vươn vai với từng câu chữ, để thả những hình ảnh buông vào miền ký ức. Nếu như “ẩm” một bài thơ như ta đọc báo, hẳn sự vương vấn có tức thời song cũng sớm lạt phai, lướt qua chóng vánh. Và gần đây, tôi vẫn thi thoảng đọc thơ như thế, những bài thơ cứ lờ lững trôi... rồi bất chợt trong một chiều se lạnh, như bao hôm nào, tôi vẫn hờ hững tìm những vần thơ “cầu may”, thì tôi bắt gặp Xứ Thanh của Văn Công Hùng. Không hẳn Xứ Thanh là quê hương của tôi, mà hơn thế nữa, bài thơ đã thực sự đánh đổi cảm xúc của mình, cứ hun hút thổi tôi vào miền quê, mà càng nhắm mắt lại, thì vần thơ cứ thao thiết chảy, làm tôi phải thốt nên lời, đúng rồi, quê tôi đấy - Xứ Thanh!
tôi lớn lên từ bãi sông chiều
giăng ngang tuổi thơ gót chân ngày rét
những mùa biển lưng quay ra sóng
ngón hằn trong cát mưa mai
Xứ Thanh
tôi gặp em ngày Hòn Mê biển động
thế mà tường vi vẫn nở
thế mà một khoảng trời vẫn tím
thế mà chạc chìu đang hứng hở núi xa
ngày cả gió
em dẫn buồm ra sóng
nâu như đất bãi
một vạt bèo trập trùng tím
một bờ ngô tong tả mở cờ
sông trôi
kỳ bí áo nâu bờ bên này hò dô bờ kia dô tá
em ẩn mặt vào đêm tôi nào có thấy
đò ơi đò chở ánh mắt sang sông
lá mía cứa vào gió khuya cứa vào hơi thở
hơi thở nào hụt hẫng của em
tôi tắm Sầm Sơn tôi bơi sông Mã
tôi qua cầu Lèn ngược phía Triệu Châu
có một ánh đèn dung dăng câu hát
nhoáng chân trần em cấy trăng rơi
tan vào tôi giấc mơ ngày tám
tháng ba chào nón trắng cứ duội đi
hoa xoan rắc đầy trời xao xác gió
chợt là tôi ngơ ngác trước cổng đền
Giá có thể nghiêng đêm về phía ấy
để tôi nhìn em có nhận tôi không
nhưng mà gió vẫn như là dao cắt
chấp chới câu hò liêu xiêu bên sông
Cứ phơi vào gió những câu hát buồn
cứ nhuộm vào xoan những vầng sóng tím
cứ lặn vào chiều bơ thờ ánh mắt
cứ tìm trong nhau giấc mơ ngày xưa
Xứ Thanh
thôi đành
tôi mênh lên như tiếng buồm ngược nước...
Tôi được biết nhà thơ Văn Công Hùng quê ở Huế, nhưng xứ Thanh đã ít nhiều gắn bó, cưu mang tuổi thơ anh. Dù anh có nặng lòng “trả ơn”, song để viết về nơi không phải là quê mình, thì hẳn nhiên không phải là một điều dễ dàng, nhất là lại được người xứ Thanh chính gốc thừa nhận. Thật ít có bài thơ nào gần đây lại có thể khiến tôi, cứ mỗi lần đọc xong một lượt, lại ngồi thừ người ra ngắm tổng thể bài thơ, vân vê từng con chữ và se sẽ như đang sờ vào bức tranh quê, như khi ta đang ngắm bức tranh không gian ba chiều, hình ảnh đó thật nhẹ lâng và e dễ tan biến nếu ta không thả mình trôi vào dòng thơ. Mải miết đọc và tôi hân hoan đưa bức tranh quê Xứ Thanh đó cho mẹ tôi - một việc mà tôi chưa bao giờ làm khi đọc một bài thơ - mẹ tôi đánh vần đọc từng chữ, lạ lùng thay sự dấm dứ từng câu chữ ấy, tựa ta cắn nhỏ nhẹ miếng lộc vừng hay nem Hoằng Hóa, nhấn nhá gỏi cá Nga Liên từng chút một, để nghe thấm/ngấm vào mạch sống nhịp đập quê hương, rồi ẩn hiện đất bãi cây cói dệt nên chiếu Nga Sơn, biển soãi ra dẫn buồm ra sóng, bãi sông chiều nắng nhạt, chấp chới câu hò khoan hỡi hò khoan “nước sông trộn với nước đồng/con gái Thanh Hóa gọi chồng bằng mi/dạy chồng bằng roi” trên triền đê liêu xiêu bên sông, với những ngược xuôi Triệu Châu, cầu Lèn, nhặt những tiếng cười rơi ở sông Mã, Sầm Sơn... mặn mòi hai ngàn năm đất Tượng quận, rồi Cửu Chân, Ái Châu, Thanh Hoa, Thanh Hóa mà không thể không nhớ đến lời Phan Huy Chú trong Lịch triều hiến chương loại chí đã viết: “Thanh Hoa núi sông rất đẹp. Về non sông tốt tươi chung đúc nên sinh ra nhiều bậc vương tướng, khí tinh hoa tụ họp lại, nẩy sinh nhiều văn nho. Đến những sản vật quý cũng khác mọi nơi. Bởi vì đất thiêng thì người giỏi nên nảy sinh ra những bậc phi thường; vượng khí chung đúc nên đứng đầu cả nước”.
Cả bài thơ là dòng chảy duềnh lên tha thiết, làm nao lòng những người xa quê, và dễ khiến người ta có thể bỏ lại những việc thường nhật để chạy về với kỳ bí áo nâu bờ bên này hò dô bờ kia dô tá, lên chùa bẻ một cành sen, ăn cơm bằng đèn, nhoáng chân trần em cấy trăng rơi, hoa xoan rắc đầy trời xao xác gió, nhuộm những vầng sóng tím se sắt nỗi nhớ mong... và, dẫu tìm trong nhau giấc mơ ngày xưa, nhưng vẫn cho ta cái cảm giác khoan khoái, bồng bềnh, náo nức, sẵn sàng trao tặng, sẵn sàng hiến dâng như một bờ ngô tong tả mở cờ.
Và, cứ như thế bóng dáng quê hương chảy mãi không dứt, luôn bồi ra trong ký ức mọi người, về một miền quê mà không chỉ cho con em Ái Châu bồi hồi. Nếu được xếp Xứ Thanh là một bài thơ của người ngoài tỉnh viết về Thanh Hóa, thì phải nói Xứ Thanh là một trong ít bài thơ được xếp ở vị trí xứng đáng, và đã ít nhiều làm cho người ta nhớ thêm về Văn Công Hùng, như những hình ảnh quê ngoại của Nguyễn Duy ở Đò Lèn, đã gim vào tôi những áo nâu đất bãi, lặn vào những chiều Pleiku bơ thờ ánh mắt quê tôi...
Nguyễn Ưu Ái