The request was aborted: Could not create SSL/TLS secure channel. Làng và chiêng
05/03/2018 - Lượt xem: 3718
Theo kế hoạch thì tháng 5-2018 này Gia Lai sẽ lại tổ chức Festival văn hóa cồng chiêng (lần đầu vào năm 2009). Hóa ra mình cũng đã có gần 40 năm gắn bó với chiêng, với buôn làng và cũng có nhiều điều học được từ chiêng...

 

  Náo nức hội cồng chiêng. Ảnh: Hồ Anh Tiến
Náo nức hội cồng chiêng. Ảnh: Hồ Anh Tiến
 
Lần thưởng thức chiêng đầu tiên của tôi là khoảng cuối tháng 11-1981, tại cái sân sau của Ty Văn hóa-Thông tin Gia Lai-Kon Tum ở đường Trần Hưng Đạo.
 
Hôm ấy, đội chiêng của một làng được Phòng Văn hóa Quần chúng rước lên tập để chuẩn bị trình diễn đón khách quý từ Hà Nội vào. Tôi là lính mới toe từ Huế lên, hồi sinh viên học phần văn học dân gian dân tộc miền núi rất chán, thấy chả liên can gì đến mình. Dù cũng vẫn là Sóng Chụ Son Sao, Đăm San, Xinh Nhã... nhưng cứ thấy nhàn nhạt, thấy nó xa lắc xa lơ. Giờ thấy chiêng Tây Nguyên hiện hữu ngay trước cửa phòng làm việc của mình thì cũng... bắc ghế ngồi xem.
 
Và nói thật, tôi thất vọng.
 
Dẫu chưa phải nhà tầng kính nhôm sáng choang như bây giờ, chưa xanh đỏ tím vàng như bây giờ, nhưng tôi thấy đội chiêng và xoang giữa cái sân của Ty Văn hóa-Thông tin nó cứ lạc lõng thế nào ấy, nó không có sinh khí, không có hồn. Tiếng chiêng rời rạc bay vút lên trời chứ nó không là đà quyến luyến, những cặp chân ngập ngừng, những khuôn mặt ngơ ngác. Chưa kể, có lẽ hồi đầu ấy ít những cú xuất hiện nghệ nhân giữa phố thế này nên khá đông người tò mò rồi bình phẩm về trang phục của các nghệ nhân, khi ấy nam là khố và chân trần, không có áo, nữ là váy và áo ló...
 
Sau đấy mươi hôm, tôi được xuống làng Stơr (xã Tơ Tung, huyện Kbang) và chứng kiến một cuộc chiêng thực sự.
 
Hình như ở đây chiêng nó mới thực sự là chiêng.
 
Hôm ấy là một cuộc cơm mới (samok) của người Bahnar ở đây. Hình như chiêng chỉ là một phần của cái lễ này, người ta có rất nhiều việc để làm, để chuẩn bị cho lễ, từ rượu, nước để đổ rượu, cọc để cột rượu, đến làm cốm, nấu cơm, đốt gà, đập heo...
 
Nhưng khi chiêng ra thì lễ hội mới bắt đầu.
 
Tôi không đủ khả năng để phân biệt chiêng nào với chiêng nào, nhưng biết đây là một cuộc vui. Tất cả mọi người, không trừ ai, kể cả mấy kẻ lạ hoắc chúng tôi, đều trở thành chủ thể của lễ hội. Mọi người đều hòa vào nhau, hòa vào không khí ấy, không ai là khách không ai là chủ, không ai là diễn viên không ai là khán giả.
 
Tôi đã say đắm một ngày một đêm ở đấy, say thì lăn ra ngủ, tỉnh thì thấy mình như một thành viên của làng, cũng bốc cơm ăn, cũng ôm ghè uống, và cũng nâng bầu tu nước suối, cũng nhún nhảy theo đoàn chiêng đi từ nhà này sang nhà khác, nhận những bốc cơm nhét vào miệng, những ống le hút đầy rượu được chủ nhà trao và cố uống hết.
 
Tôi lờ mờ hiểu ra không gian chiêng là thế nào?
 
Đến tận bây giờ, vẫn có rất ít người Tây Nguyên bản địa nói được đúng cái danh hiệu mà UNESCO phong cho Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên. Phần lớn người ta cứ cho rằng cồng chiêng Tây Nguyên là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Đấy là cái nhầm rất to, bởi cái mà UNESCO phong cho ấy, nó là của không gian văn hóa kia, cồng chiêng chỉ là một thành tố trong ấy. Trong không gian ấy có con người, môi trường, có quá khứ, hiện tại và cả tương lai, có lịch sử, có văn hóa... nó làm thành một không gian cho cồng chiêng tồn tại và phát triển.
 
Không gian văn hóa ấy chính là không gian làng, cụ thể ở đây là làng Tây Nguyên.
 
Và Tây Nguyên có nhiều dân tộc, từng dân tộc có không gian làng khác nhau. Ví dụ người Xê Đăng thường chọn vùng núi cao, độc đạo để ở. Những con đường lên làng vô cùng hiểm trở, nhất là mùa mưa. Có người bảo do người Xê Đăng thiện chiến, bao giờ họ cũng biến làng của họ thành những pháo đài, đối phương muốn tấn công lên rất khó. Người Bahnar thì ngược lại, hiền hòa, chọn những khu đất thoải và bằng lập làng, luôn kề suối hoặc những nơi có nước để làm giọt nước cho làng. Nhà rông của 2 tộc người này cũng rất khác nhau, nhà rông Xê Đăng thì cao vút, uy dũng tạc vào trời xanh, nhà rông Bahnar thì thấp hơn, hài hòa hơn, nhiều đường cong hơn, gần gũi con người hơn, như con gà mẹ ấp iu bên lũ gà con là những ngôi nhà sàn lúp xúp xung quanh. Và không gian ấy, chiêng cũng khác nhau.
 
Không gian sống, tính cách sống, hoàn cảnh sống... quy định luôn tính chất của chiêng dân tộc ấy. Bật khỏi không gian ấy, chiêng thành một thứ nhạc cụ trình diễn. Mà trình diễn thì các nghệ sĩ chuyên nghiệp có khả năng hơn rất nhiều.
 
Mà nguyên thủy, chiêng hình như không phải là nhạc cụ.
 
Ban đầu nó mang chức năng thông tin, như tiếng tù và, tiếng mõ ngày xưa. Tiến lên bước nữa, nó là của cải. Chúng ta vẫn thường nghe chiêng năm trâu, bảy trâu, thậm chí đổi bằng voi. Mãi gần đây thì phải, nó mới là... nhạc cụ. Nên có những thanh niên cải tiến cả dàn chiêng thành chỉ một người chơi và đánh những bài hát hiện đại, như “Ca ngợi Anh hùng Núp”, “Như có Bác trong ngày vui đại thắng”...
 
Một điều lý thú và đáng... ngạc nhiên nữa, là người Tây Nguyên không làm ra chiêng, nhưng họ đã biến chiêng của người Kinh, người Lào, người Mã Lai... thành của mình, thành thứ nếu rời Tây Nguyên ra thì chiêng không còn là... chiêng.
 
Là bởi người Tây Nguyên có những thợ chỉnh chiêng tuyệt vời. Chiêng mua về, qua tay những con người tuyệt vời này, chiêng lập tức mang máu huyết Tây Nguyên, tâm hồn Tây Nguyên.
 
Rồi người Tây Nguyên biến không gian sống của mình thành không gian chiêng. Trong không gian ấy, người Tây Nguyên “vô tình” hóa thành nghệ sĩ, những nghệ sĩ từ trong máu, từ trong chính những cuộc đời thầm lặng có phần bí ẩn của mình. Về làng, ta thường gặp những người Tây Nguyên ít nói, ngậm tẩu, ôm ghè rượu, lặng lẽ suốt ngày. Nhưng khi tiếng chiêng cất lên, họ là những con người khác, những con người nghệ sĩ hơn tất cả những nghệ sĩ, tất nhiên trong không gian làng của họ...
 
Vậy nên, muốn bảo tồn chiêng thì phải bắt đầu từ làng.
 

Theo GLO

(Bấm vào đây để nhận mã)

60 năm chiến thắng điện biên phủ

Ảnh Xem tất cả >>

Video

Kỳ họp thứ 2 HĐND tỉnh Gia Lai khóa XII: Thông qua 14 nghị quyết quan trọng

Công an Gia Lai: Hỗ trợ công dân các tỉnh đi xe máy từ vùng dịch về

Những chuyến xe nặng nghĩa tình

Kỳ họp thứ nhất HĐND tỉnh Gia Lai bầu các chức danh chủ chốt của HĐND và UBND tỉnh

Nông dân "bắt nhịp" nông nghiệp-dịch vụ

Tỷ giá - Thời tiết

Chọn thành phố

Liên kết website

Biển Hồ  Biển Hồ
Quản lý văn bản Văn phòng Tỉnh ủy
BlueZone
Hội đồng nhân dân tỉnh khóa XII, nhiệm kỳ 2021 - 2026
Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh
Hội nghị xúc tiến đầu tư tỉnh Gia Lai năm 2016
LÊN ĐẦU TRANG